Auteur: Peter Ouwerkerk
Laten we het eens over Code Geel hebben. De NOS-documentaire over de Tour de France 2020 van Team Jumbo-Visma, op basis van het omstreden fenomeen ‘ingebedde journalistiek.’ Ondertitel: De Sores van Tom Dumoulin.
‘Embedded journalism’ – opeens was het er. Verslaggevers die mee aan boord mochten bij troepen in een onrustig buitenland. Al snel volgde een discussie over de journalistieke mores: stond dat soort berichtgeving de objectiviteit niet in de weg? Voorbeelden genoeg: Irak en Afghanistan, Desert Storm, Vietnam, de Tweede Wereldoorlog en nog (veel) verder terug. Ministeries van Propaganda waren er al voordat ze waren uitgevonden– welkom bij de Romeinen.
Het is inmiddels onmogelijk als onderzoeksjournalist te fungeren zonder grote risico’s te lopen. Faire, onafhankelijke journalistiek bestaat, maar onder steeds moeilijker omstandigheden. Volg de reportages, lees de boeken, zie de films, bekijk de site van Amnesty International. Oorlogsverslaggeving is waarheidsbevinding onder hoogspanning; is letterlijk levensgevaarlijk. Alleen een embedded journalist kan rekenen op rugdekking; al is dat voornamelijk logistiek.
Voor het thuisfront bestaat embedded nieuws alleen bij gratie van grondige filtering. De media hebben dat soort bescherming geaccepteerd maar mét de nodige argwaan. De inlichtingendiensten hanteren de mate van persvrijheid naar eigen goeddunken. In veel landen zet openlijke persbreidel de toon.
Vergeleken met oorlogsverslaggeving is berichtgeving over de Tour de France een gezelschapsspel. Een Tournalist moet geaccrediteerd zijn en zich houden aan huisregels en reglementen. Logisch, anders krijg je ongelukken. Wie met zijn volgauto dwars door het peloton wil, wordt de autostickers ontnomen en de uitgang gewezen.
Het contact tussen media en renners/ploegen, over en weer of één op één, is de afgelopen vijftig jaar weleens ruimhartiger geweest. Maar er valt nog net mee te leven. Wie renners, personeel of officials wil spreken meldt zich bij een perschef en het komt voor elkaar. Een Tournalist registreert en kan nog steeds schrijven wat hij wil.
Alleen, de Tour van 2020 was een vreemde Tour. Zoals alles flink wennen was door de pandemie. Echte, onafhankelijke Tournalistiek viel bijna niet te verrichten. De informatie over de interessante aspecten van de etappes kwam meestal uit één spreekbuis; waarna iedereen zich weer ijlings terugtrok in zijn bubbel. De angst voor COVID-19 belette iedere vorm van afwijkend gedag en creativiteit.
Zo ook voor de NOS, die niet anders kon dan wat de meeste collega-omroepen deden: commentaar en analyses vanuit thuisbasis Hilversum, korte interviews aan de finish in de mixed zone, en één per land.
Na grondige analyse van de nieuwe situatie bracht de NOS in kaart wat nog wel mogelijk zou zijn. Dat bleek – mede dankzij de exposure-belangen van hoofdsponsor Jumbo – nog tamelijk veel, zij het in een retardstand.
Het resultaat werd zondag 27 december vertoond met de documentaire Code Geel op NOS 1: een intensieve blik achter de schermen bij Team Jumbo-Visma, de ploeg die met Tom Dumoulin en/of Primoz Roglic wilde scoren in het eindklassement. Vierhonderd uur film teruggebracht naar 75 boeiende minuten.
We kregen beeld vanuit de volgauto’s, vanaf de rennershelmen, uit de hotels, vanop de massagetafels, vanuit de bus – het kon niet op. Een eye-openende kijk van binnenuit op wat zich zoal had afgespeeld binnen de Jumboploeg. Dus ook rond Tom Dumoulin, beoogd mede-kopman, de eerste week (nog lang) niet in topvorm, worstelend met – zo bleek in Code Geel – een zadelprobleem. Millimeter lager of twee millimeter hoger? Een zadelfeit dat evenwel aanzienlijk gecompliceerder bleek te liggen geopenbaard: Dumoulin had grote problemen met zijn zitvlak!
Ik spoelde terug in mijn geheugen. Wie had het in de eerste Tourweek over een zitvlakprobleem gehad? De kranten niet, de andere nieuwsmedia niet, de NOS niet? Iedereen was wel op zoek geweest naar een verklaring voor het nieuwe malheur van ‘onze’ Tom, maar was het zijn vorm, zijn psyche, zijn weke hardheid, waren het de spanningen, de verantwoordelijkheid van een kopman tegenover zijn ploeg? Werkelijk geen idéé.
Niemand was op fysiek ongemak gestuit. Ook de makers van Code Geel niet, die nota bene bóvenop de brandhaard hadden gestaan… Een dolende en klagende Dumoulin hadden gefilmd bij de mecanicien, de osteopaat, de volgauto’s, de ploegleiding – tot in de bus van de ploeg. Code Geel liet zien hoe hij hartverscheurend had zitten huilen, het hoofd in de handen.
Niemand van de qua bewegingsvrijheid, registratie en informatie gekortwiekte groep journalisten die enig idee had van en pijnlijk schurende ontsteking op het zitvlak van de oud-Girowinnaar.
Ik weet niet wat en waarom er precies is gebeurd is om ons, zeer geïnteresseerde tv-kijkers, tot 27 december te laten wachten op het eindelijk juiste feitenrelaas van Tom Dumoulin. Die derde bal was dé oorzaak van zijn getob met zijn zadelhoogten, de reden van zijn mindere start. Maar zijn fysieke gestel prijsgeven aan de buitenwereld, ho maar. Hij had geen zin daar iedere dag weer vragen over te moeten beantwoorden.
Vanuit zijn standpunt bezien misschien logisch, maar journalistiek toch behoorlijk onbegrijpelijk.
Waarom had de embedded NOS dat hete nieuws niet met het thuisfront gedeeld? De makers van Code Geel mochten álles filmen, had Jumbo-Visma gezegd en beloofd. Maar álles mogen filmen betekent nog niet alles kunnen of mogen gebruiken. Zelfs niet voor een simpel nieuwsitem in Studio Sport. Tot een andere conclusie kun je niet komen. Was het een veto van Team Jumbo-Visma, was dat misschien zelfs contractueel vastgelegd, of was dit een voorbeeld van zelfcensuur?
Er stonden hier geen levens op het spel. Wel de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van pers, van berichtgeving over de waarheid. Typisch gevalletje van Embedded journalism, ben je geneigd te zeggen.
Overigens: Eddy Merckx sleutelde na zijn val in Blois, herfst 1969, elke dag aan zijn millimeters zadelhoogte. Peter Post deed tegenover niemand moeilijk over een almaar opspelende derde bal. En voor Joop Zoetemelk sommeerde Theo Koomen prompt alle slagers van Nederland om met rauwe biefstukken Tourwaarts te komen, ter bestrijding van een boosdoener in de koersbroek van Joop.
Andere tijden? Er zijn nog heel wat tijden terug te winnen.
‘Another Brick In The Wall’ is een serie columns van De Muur meesters zelve: Peter Ouwerkerk, Bert Wagendorp, John Kroon en Mart Smeets.
Tom Dumoulin – Photo Pdv/Pn/Cor Vos © 2020